Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w.

Autor: dr Jacek Laberschek (Kraków)

Z osobą Piotra starszego niektórzy historycy i archeologowie wiążą powstanie obronnej rezydencji w Szczekocinach, leżącej 2,5km na południowy wschód od miasta, na lewym brzegu Pilicy, po której zachował się kopiec ziemny w kształcie stożka o średnicy podstawy 30-33 m, otoczony 10-metrową fosą z reliktami drewnianej budowli zapewne wieżowej na wierzchołku. Jednak odkryte zabytki, datowane przez Z. W. Pyzika na czwarte ćwierćwiecze XIII stulecia, wskazują nie tyle na Piotra co raczej na jego poprzedniego jako budowniczego obiektu (5). Nie znamy, niestety, jego imienia. Może kryje się on w nazwie miejscowości. Onomasta krakowski Kazimierz Rymut uważa, iż Szczekociny noszą nazwę dierżawczą od nazwy osobowej Szczekota, funkcjonującej, jak świadczą źródła, w XIII i XIV w. (6). Czy ów Szczekota, który prawdopodobnie dał początek osadzie Szczekociny, był jednocześnie założycielem rezydencji obronnej i przodkiem Szczekockich – trudno odpowiedzieć. Trudno też odpowiedzieć na pytanie, dlaczego wspomniany obiekt obronny znajdował się w tak znacznym oddaleniu (2km) od osady Szczekociny. Zdaniem archeologów, rezydencja obronna Szczekockich funkcjonowała do połowy XIV w. (7). Hipoteza ta znakomicie koresponduje z zapisami historycznymi z tego czasu, informującymi o inicjatywach kolonizacyjnych Piotra młodszego ze Szczekocin, zwłaszcza o lokacji miasta Szczekociny, przeprowadzonej w oparciu o przywilej króla Kazimierza Wielkiego z r. 1355 (8). Możnowładca ten podjął wówczas decyzję o budowie nowej, przestronniejszej i wygodniejszej rezydencji (curia) przy mieście Szczekociny. Jej funkcjonowanie jest poświadczone z końcem XIV oraz w stuleciach XV i XVI, a dokładnie w latach: 1395, 1397, 1468, 1485 i 1502 (9). Rezydencję tę zamieszkiwał nie tylko właściciel dóbr z rodziną, ale także jego służba i klientela zarazem, a więc m.in. kapelan dworu, pisarz dworski i zarządca majątku. Z imienia znani są następujący urzędnicy dworscy i klienci:

• Kapelan Klemens poświadczony w 1395 r.,
• Kapelan Gabriel wzmiankowany w 1397 r.,
• Jan Sylwester pisarz występujący w latach 1421-1422
• Marcin Trzaska włodarz notowany w latach 1459-1467 (10).

Dotychczasowa rezydencja z przełomu XIII i XIV w. opustoszała i stopniowo popadała w ruinę. W 1539 r. otaczające ją łąki i bagnisty las zwane były przez ludność „Grodziskiem” (11).

Przypisy:

5) M. Wawrzeniecki, Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskim dokonane w 1905 i 1906 r., „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne AU”, t. 10, s. 87; J. Kamińska, Grodziska stożkowate śladem pozostałości rycerskich XIII-XIV w., „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Seria Archeologiczna, 1966, nr 13, s. 51; Informator Archeologiczny. Badania 1969, Warszawa 1970, s. 396-397; T. Kiersnowska, Słupy rycerskie w Polsce średniowiecznej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 1972, t. 20, nr 3, s. 438; S. Kołodziejski, Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków 1994, s. 25, 33-34, 43, 100, 100, 102-103, 181-182.

6) K. Rymut, Nazwy miast Polskich, Wrocłąw 1987, s. 237; S. Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 381.

7) Z. W. Pyzik, [w:]  Informator Archeologiczny. Badania 1969, s. 396-397; S. Kołodziejski, Średniowieczne rezydencje…, s. 102-103.

8) Archiwum Państwowe w Krakowie, Księgi ziemskie krakowskie (niżej cyt.: ZK), 316, s. 256 – wzmianka o dokumencie.

9) W 1395 „curia domini lublinensis [in Czecoczini]”, w 1397 „curia Petri de Czecoczini”, w 1468 „tota curia in Sczekoczini”, „molendinum cum piscina sub curia ibidem Sczekoczini”, w 1485 „civitas Sczekocziny cum curia”, w 1502 „oppidum Szczekocini cum curia” (ZK 1c s. 389; 2a s. 97; 260 s. 200; 316 s. 82; Archiwum Państwowe w Krakowie, Księgi grodzkie krakowskie ( niżej cyt.: GK), 28, s. 705-706).

10) 1395 Clemens capellanus curie domini lublinensis [in Czecoczini], 1397 Gabriel capellanus curie Petri de Czecoczini, 1421-1422 Johannes Siluester notaries domini Johannis Sczekoczsky, 1459-1467 Martinus Trzaska procurator de Sczekociny, Trzeska servitor domini Sczekoczski (ZK 1c s. 389; 2a s. 97; 314 s. 118, 125; 315 s. 293; Cracovia Artificum. Supplementa, lata 1410-1412, 1421-1424, wyd. B. Przybyszewski, Wrocław 1895 (niżej cyt.: Cracovia Artificum), 119, 136).

11) F. Sikora, Dobiesławiec las, Grodzisko las, [w:] Słownik historyczny-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1-3, Wrocław-Kraków 1980-1997 - niżej cyt.: SHGK, cz. 1, z. 3, s. 569; cz. 2, z. 5, s. 72; ZK 187 s. 659-660.

12) Monumenta Poliniae Vaticana, t. 1, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913 (niżej cyt.: MV), s. 138, 210.

13) ZK 5 s. 104; 197 s. 61; 312 s. 127, 179.

14) K. Górski, Ród odrowążów…, s. 23, 28, 32.