Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w. Uwagi do genealogii Szczekockich herbu Odrowąż. Cz. 1
Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w.
Autor: dr Jacek Laberschek (Kraków)
Wśród obecnie uprawianych dyscyplin historycznych badania nad dziejami miasta zajmują poczesne miejsce i cieszą się niesłabnącym powodzeniem. Dzięki wysiłkom historyków urbanizacji setki ośrodków miejskich doczekało się naukowych monografii historycznych i innych wartościowych opracowań. Dotychczas większym zainteresowaniem badaczy cieszył się ośrodki miejskie, które kiedyś stanowiły własność królewską i odgrywały nieporównywalnie większą rolę od miast kościelnych i prywatnych. Preferowanie przez historyków miast monarszych wynika również z faktu, iż królewszczyzny mają na ogół bogatszą bazę źródłową od pozostałych dóbr. Nie znaczy to rzecz jasna, że miast szlacheckie pozostają na uboczu zainteresowań i są pod względem naukowo-badawczym zaniedbywane. Historycy zajmujący się w sposób kompleksowy dziejami urbanizacji na wybranych obszarach uwzględniają w swych pracach nie tylko miasta monarsze, ale także inne. Rośnie też systematycznie, choć wolno liczba miast prywatnych, posiadających lepsze lub gorsze opracowania.
Do miast nie posiadających odrębnych studiów ani własnych opracowań zalicza się Szczekociny, niegdyś główny ośrodek wpływowej małopolskiej rodziny możnowładczej – Szczekockich herbu Odrowąż(1). Inicjatywa założenia miast wyszła od Piotra Odrowąża, dziedzica tej miejscowości, który jako pierwszy z rodziny Szczekockich piastował eksponowane urzędy i dostojeństwa w Królestwie Polskim w czasach Kazimierza Wielkiego i Ludwika Węgierskiego. Piotr pojawił się w źródłach po raz pierwszy w 1353 r., nie zajmując jeszcze wówczas żadnego urzędu, a wystąpił po raz ostatni w 1384r. jako kasztelan lubelski(2). Przed nim jako dziedzic ze Szczekocin został odnotowany w 1307 r. inny Piotr(3). Pierwszego z Piotrów należy uznać za protoplastę Szczekockich. To zapewnie jemu należy przypisać lokację wsi Szczekociny na prawie niemieckim. Wprawdzie nie zachowały się żadne wzmianki o przeniesieniu wsi Szczekociny na prawo niemieckie, jednak do w. XIX i XX przetrwały pewne charakterystyczne nazwy terenowe, będące odbiciem i śladem przeprowadzonej przed wiekami lokacji, a mianowicie nazwa „Nawsie”, oznaczająca plac, na którym miało się koncentrować życie gospodarcze wsi, będący odpowiednikiem rynku w mieście, oraz nazwa „Wągrody”, oznaczająca ogrodzenie wokół jakiegoś obszaru wiejskiego: ogrodu, łąki lub pastwiska(4).
Przypisy:
1) Odrowążowie posiadają obszerną literaturę. Najważniejsze pozycje dotyczące rodu to: R. Maurer, „Kilka dat do dziejów OdrowążówSprowskich”, Przegląd Archeologiczny, t.2, Lwów 1883, z. 2; A. Boniecki, Dembińscy vle Dębińscy h. Odrowąż, [w:] Herbarz polski, t. 4, s. 203-206; A. Rybarski, „Pochodzenie i początek rodu Odrowążów”, Przegląd Historyczny 18, 1914; K. Górski, Ród Odrowążów w wiekach średnich, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie”, t.8, 1926-1927, Kraków 1928, s. 1-108; A. Gieysztor, Dwa dokumenty Kazimierza Wielkiego z lat 1336 i 1342, „Miesięcznik Heraldyczny”, t. 15, Warszawa 1936; O. J. Woroniecki, Św. Jacek Odrowąż i wprowadzenie zakonu kaznodziejskiego do Polski, Katowice 1947; W. Dworzaczek, Odrowążowie ze Sprowy, [w:] Genealogia Tablice, Warszawa 1959, nr 109; F. Kiryk, Działalność gospodarcza i kulturalne Jakuba z Dębna, „Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP w Krakowie”, Historia z. 20, Kraków 1965, s. 31-65; J. Tazbirowa, Rola polityczna Iwona Odrowąża, „Przegląd Historyczny” 57, 1966, z. 2; S. Gawęda, Możnowładztwo małopolskie w XIV i pierwszej połowie XV w., Kraków 1966, s. 58, 79, 83-84, 86, 100, 102, 134; F. Kiryk, Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Kraków 1967; Z. Kozłowska-Budka, Rezygnacja biskupów krakowskich Wincentego i Iwona, „Nasza Przeszłość”, t. 33, 1970; B. Śliwiński, Krąg krewniaczy biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskeigo”, nr 14 Historia, 1984, s. 49-71; E. Gąssowska, L. Kajzer, Dwór w Modliszewicach koło Końskich, Kielce 1990, s. 5-67 i ilustracje; B. Śliwiński, Podsędek sandomierski Prandota i małopolscy Odrowążowie w II połowie XIV w., [w:] Ludzie, władza, posiadłości, pod red. J. Powierskiego i B. Śliwińskiego, Gdańsk 1994, s. 217-244; I. Kutyłowska, Późnośredniowieczne grodzisko z zabudową murowaną w Wojciechowie koło Lublina, „Archaeologia Historica Polona”, t. 3, Toruń 1996, s. 55-72; A. Paner, Studia czy dyplomacja? Włoska podróż Iwona Odrowąża, [w:] Władcy, mnisi, rycerze, pod red. B. Śliwińskiego, Gdańsk 1996, s. 113-123; B.Śliwiński, Pochodzenie rodzinne Odrowążów: Dobiesława ze Sprowej i Żurawicy, podkomorzego ruskiego, oraz Jana ze Sprowej, sędziego sandomierskiego, „Teki Krakowskie”, t. 5, 1997, s. 147-154; D. A. Dekański, Rzeczywiste imię świętego Jacka, [w:] Szlachta, starostowie, zaciężni, Gdańsk-Koszalin 1998, s. 29-42.
2) Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 1-8, wyd. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław 1962-1975 (niżej cyt.: ZDM), cz 1, nr 74; Monumenta Poloniae historica, t. 1-6. Lwów-Krakó 1864-1893 (niżej cyt.: MPH), t. 2, s. 754; J. Wyrozumski, Piotr ze Szczekocin h. Odrowąż (zm. 1384), [w:] Polski Słownik Biograficzny (niżej cyt.: PSB), t. 26, s. 433-434.
3) Kodeks Dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, t. 1-2, wyd. F. Piekoński, Kraków 1874-1883 (niżej cyt.: KK), T. 1, NR 115.
4) Mapa Królestwa Polskiego Kwatermistrzostwa Wojsk Polskich 1839 (niżej cyt.: MKw); Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1-15, Warszawa 1880-1902 (niżej cyt.: SG), t. 6, s. 941; Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjologicznych nr 35, Powiat włoszczowski, Województwo kieleckie, 1970, (niżej cyt.: UN), s. 70.