Początki i rozwój miasta Szczekociny do końca XV w.

Autor: dr Jacek Laberschek (Kraków)

Równie starą metryką jak gród szczekociński ma miejscowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja i choć nie zachowały się źródła dotyczące najstarszej fundacji i erekcji kościoła, to istnieją pewne istotne przesłanki wskazujące na jego powstanie przed r. 1307, w którym po raz pierwszy poświadczona została osada Szczekociny. Trzeba przede wszystkim zauważyć, iż najwcześniejsza wzmianka o kościele parafialnym i jego plebanie Mikołaju pochodzi już z 1326 r., i jest zawarta w ówczesnych rejestrach świętopietrza, uwzględniających wszystkie najstarsze parafie w diecezji krakowskiej(12). Należy również mieć na względzie fakt, iż prawo patronatu tego kościoła należało w części aż do początku XV w. do dziedziców Sprowy i Wywły – wsi położonych w pobliżu Szczekocin, które w najwcześniejszym okresie swych dziejów łącznie ze Szczekocinami i Raszkowem przynależały do jednej rodziny, pieczętującej się herbem Odrowąż. Dopiero po 1400 r. dziedzice Wywły i Sprowy pozbyli się tego prawa na rzecz Zbigniewa z Brzezia, marszałka Królestwa Polskiego. W 1408 r. odstąpił je wraz z Wywłą dziedzic tej wsi Iwan, a w 1419 r. sprzedała je wraz z częścią Sprowy Świętosława, córka Mikołaja Puszcza herbu Poraj. W 1430 r. syn Zbigniewa Mikołaja z Brzezia odsprzedał je wraz z Wywłą i częścią Sprowy za 700 grzywien Paszkowi z Sędziszowa(13). Ważna jest odpowiedź na pytanie, od kiedy dziedzice Sprowy i Wywły dysponowali częścią prawa patronatu szczekocińskiej świątyni. Wydaje się, iż pierwotnie należało ono w całości do właścicieli nie podzielonego kompleksu dóbr nad Pilicą, obejmującego takie miejscowości jak: Sprowa, Wywła, Szczekociny i Raszków. Sytuacja ta miała miejsce na długo przed r. 1307, w którym został odnotowany przodek Szczekockich Piotr – samodzielny dziedzic Szczekocin, i kiedy wspomniane wyżej wsie: Sprowa, Wywła i Raszków miały własnych dziedziców(14). Należy zatem przyjąć, że w drugiej połowie XIII w. omawiane dobra wraz z prawem patronatu kościoła w Szczekocinach należały do jednego zamożnego przedstawiciela rodu Odrowążów. W skutek rozrodzenia się dziedziców powyższych dóbr i przeprowadzenia podziału majątku około 1300 r. podziałowi uległo również prawo patronatu parafialnej świątyni w Szczekocinach. Odtąd było ono dziedziczone zarówno przez właścicieli Szczekocin, jak tez dziedziców Sprowy i Wywły. Obraz stosunków własnościowych z końca XIII stulecia staje się jeszcze bardziej wyrazisty, gdy się uwzględni późniejsze księgi ewidencyjne dochodów różnych instytucji kościelnych, przede wszystkim Księgi dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z r. 1529. I tak w ich świetle parafia w Szczekocinach posiadała uposażenie w dziesięcinach z miasta Szczekociny i folwarków w mieście oraz we wsiach Wywła, Raszków i Sprowa, czyli z tych dóbr, które w XIII w. stanowiły jeden kompleks majątkowy (15). W konkluzji można przyjąć, iż kościół parafialny w Szczekocinach został przypuszczalnie założony z inicjatywy żyjącego w XIII stuleciu możnowładcy z rodu Odrowążów, dziedzica znacznego kompleksu dóbr nad Pilicą, na długo przed podziałem majątku w końcu XIII stulecia.

Przypisy:

15) Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z r. 1529 (tzw. Liber Retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968 (niżej cyt.: LR), s. 62.